Theo truyền thuyết, cả đoàn thuyền chở vua Nguyễn Ánh bị thua trận chạy vào Sài Gòn rồi sang nước Xiêm lênh đênh trên biển gặp sóng to. Nhà vua van vái: “Nếu có ai cứu được quan quân, khi về triều sẽ sắc phong”. Lập tức có hai con cá voi đến đỡ mũi thuyền, đưa thuyền của nhà vua vượt sóng an toàn. Sau khi về triều, vua đã phong cho cá voi là “Nam Hải Cự tộc Ngọc Lân tôn thần”. Người dân từ đó quen gọi cá voi là “Nam Hải đại tướng quân”.
Phan Thiết – Bình Thuận là một địa bàn ven biển. Nơi đây, xưa kia được các lớp ngư dân từ miền Trung xuôi vào, lập làng, lập ấp, lập vạn chài. Vạn Thủy Tú là một trong các vạn chài ra đời theo truyền thống của ngư dân và ước mơ về một làng nghề đẹp đẽ, trù phú như tên gọi. Thông thường, mỗi vạn chài đều gắn liền với một thiết chế thờ cúng Nam Hải Cự tộc Ngọc Lân tôn thần. Dinh Vạn Thủy Tú Phan Thiết cũng được xây dựng cách ngày nay hơn 200 năm, xưa nằm sát biển, mặt quay về hướng Đông. Nay Dinh tọa lạc trên đường Ngư Ông, thuộc phường Đức Thắng, TP Phan Thiết.
Dinh Vạn Thủy Tú ở Phan Thiết nổi tiếng khắp trong và ngoài nước, luôn là điểm đến hấp dẫn trong những tour tham quan Phan Thiết của du khách bởi sự độc đáo riêng có. Đó là hàng chục bộ sắc phong của các đời vua nhà Nguyễn đã ban tặng, trong đó riêng đời vua Thiệu Trị đã có đến 10 sắc phong và đến nay sau hơn 150 năm vẫn được bảo quản nguyên vẹn. Có chiếc chuông đồng đúc vào năm Nhâm Thân (1872), đến nay đã được 140 năm. Thân chuông có dòng chữ “Tự Đức nhị thập ngũ niên – Xuân quý giáo đáng – Thủy Tú Vạn – Bổn Vạn đồng ký”… Một điểm đặc biệt nữa là khi đi du lịch tại đây, nhiều năm trước, du khách gần xa còn có thể nghe kể những điều thú vị, kỳ bí chung quanh việc cá Ông Voi giúp đỡ và ngư dân thoát hiểm giữa biển khơi như thế nào cũng như tìm hiểu thêm tập tục chôn cất, thờ cúng… loài cá này thông qua “cuốn sách sống” là ông Hồ Văn Tôn, trên 80 tuổi, nguyên Vạn trưởng Vạn Thủy Tú, lúc ông chưa qua đời là một hướng dẫn viên nghiệp dư tại đây.
Nhưng gắn liền với tập tục tín ngưỡng kính trọng, tôn thờ cá Ông Voi của ngư dân hàng trăm năm qua do loài cá thân thiện này thường giúp đỡ, phù trợ ngư dân vượt khỏi vòng nguy hiểm trên biển, trúng mùa cá…, Dinh Vạn Thủy Tú là nơi chôn cất, lưu giữ hàng trăm bộ cốt Ông lớn, nhỏ qua hàng trăm năm. Trong đó, nổi bật nhất phải kể đến bộ xương (cá voi lưng xám) dài, lớn nhất Việt Nam và cả Đông Nam Á, với kích thước, trọng lượng lúc Ông còn sống khoảng 22m, 65 tấn, được bảo quản hầu như không mất một phần xương nào.
Năm 1996, Dinh Vạn Thủy Tú được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia. Năm 2003, được sự hỗ trợ của Viện Hải dương học Nha Trang, bộ xương đồ sộ này ở Dinh Vạn Thủy Tú được phục chế và hiện phục vụ khách tham quan tại nhà trưng bày của Dinh. Hai sự kiện này đã góp phần tôn thêm giá trị của địa chỉ tín ngưỡng – văn hóa miền biển này.
